Makale : Aydınlanma Çağı

AYDINLANMA ÇAĞI

     Avrupa'da düşünce alanında köklü bir değişimin yaşandığı 18. yüzyıla Aydınlanma Çağı denir. Kökeni Eski Yunan felsefesine kadar dayanan ve gerçekte 17. yüzyıl sonları ile 18. yüzyıl sonları arasında gelişen "Aydınlanma Felsefesi" bu çağa adını vermiştir. Felsefe, siyaset ve edebiyat alanında etkili olan bu akım kısaca "Aydınlanma" diye de adlandırıldı ve bu akımı biçimlendiren düşünürlere "Aydınlanmacı Filozoflar" dendi. Aydınlanma felsefesi insan düşüncesinin, insan yaşamının anlamının ve biçiminin aydınlanmasını amaçlıyordu. İnsan düşünürken ve değerlendirme yaparken, dinin buyruklarına ve geleneklere bağlı kalmalı, kendi aklı ve deneyimleriyle yaşamı aydınlatmaya çalışmalıydı.

     Bütün dinlerin ortak özelliği buyurucu ve değişmez kurallar koymaktır. Gerçekten de ortaçağ Avrupa'sında Hristiyanlık, yaşamın her alanını belirliyor, insanın neyi nasıl yapması gerektiği konusunda en ince ayrıntılara kadar buyurucu kurallar koyuyordu. Kilise din konusunda yetkili bir kurum olarak insanların özel yaşamlarına bile karışıyor, insanın bir gerçeği aklın süzgecinden geçirerek anlaması yerine, din ne buyuruyorsa inanmasını ön görüyordu. Dinin buyruklarına karşı çıkanlar en ağır cezalara çarptırılıyor, hatta ateşe atılarak yakılıyordu. 

Engizisyon - Yakılma cezasının tasviri

     Rönesans çağında Avrupa insanı geleneklerden ve kalıplaşmış yargılardan kendini kurtarmaya başladı. Bilim alanındaki yeni buluşlar ve araştırmalar, o döneme kadar dinin evren konusunda söylediklerinin doğru olmadığını ortaya koymuştu. Dünyanın yuvarlak olduğunu söylemek ve bunu kanıtlamak bile dinsel inançların temellerini sarsmaya yetmişti. 16. yüzyılda Polonyalı bilgin Mikolaj KOPERNIK ( 1473 - 1543 ) yeni bir evren kuramı ortaya atarak astronomide çığır açtı. Kopernik'in kuramına göre Dünya hem kendi ekseni çevresinde, hem de bir gezegen olarak Güneş'in çevresinde dönüyordu. Ardından İtalyan bilgini Galileo GALILEI ( 1564 - 1642 ) gözlemleriyle bu kuramı doğruladı. Ama bu arada dinsel çevrelerden tepki gördü ve Engizisyon'da yargılandı. İngiliz filozofu Francis BACON ( 1561 - 1626 ) savunduğu düşüncelerle bilimsel yöntemin temellerini atmış ve dinin safsatalarına karşı açıkça savaş açmıştı. Daha sonra Rene DESCARTES ( 1596 - 1650 ) "Düşünüyorum öyleyse varım" önermesiyle, bilgiye ulaşmak için izlenecek yöntemleri ortaya koydu. Descartes o zamana kadar bilinen her şeyden kuşku duyulmasını ve her şeye yeniden başlanmasını öneriyordu.

Rene DESCARTES ( 1596 - 1650 )

     Daha sonra İngiliz filozofu John LOCKE ( 1632 - 1704 ), Gottfried LEIBNIZ ( 1646 - 1716 ) ve İskoçyalı David HUME (1711 - 1776 ), gerçeğin ne olduğu ve nasıl öğrenebileceği konusunda yeni düşünceler ortaya attılar. Bu filozoflar arasında da düşünce ve yöntem farklılıkları vardı; ama onlar genelde aklın, gözlem ve deneyin önemine inanıyor, din buyruklarını tanımıyorlardı. Filozoflar doğanın incelenmesinde Descartes'in kuşkuculuğunu paylaşıyor, insan aklının en çeşitli sorunları çözebileceğine inanıyorlardı. Immanuel KANT ( 1724 - 1804 ) bu felsefe akımının adını koydu ve şöyle tanımladı; "Aydınlanma, insanın kendi aklını kendisinin kullanmaya başlamasıdır".  Bilimi ve aklı ücelten Kant, François VOLTAIRE ( 1694 - 1778 ), Denis DIDEROT ( 1713 - 1784 ) Jean le Rond d'Alembert ( 1717 - 1783 ) ve Jean-Jaques ROUSSEAU ( 1712 - 1778 ) gibi filozoflarca en olgun biçimine ulaştırılan bu felsefe akımına "Aydınlanma Çağı" dendi.

Immanuel KANT ( 1724 - 1804 )

     Fransa'da 18. yüzyılda hazırlanan Encyclopedie ("Ansiklopedi") Aydınlanma Çağı'nın bir ürünü olarak ortaya çıkmış, hepsinden önemlisi Aydınlanma felsefesi Fransız Devrimi'nin düşünsel temellerini atan filozofların yetişmesini sağlamıştır.

Fransız Devrim'i tasviri

     Aydınlanma Çağı, laik dünya görüşünün büyük mücadelelerden sonra batı toplumuna yerleştiği çağdır. Bu çağda ön yargılar ve boş inançlar yıkılmış, en azından bunların toplum üstündeki etkisi sarsılmıştır. Akla ve deneye önem veren bir düşünce geleneği kurulmuştur. İnsana değer verilmiş, insanın özgürlüğü ve toplumun ilerlemesi önemle üzerinde durulan ve tartışılan konular olmuştur.

     Türkiye'de 19. yüzyıl ortalarında başlayan yenilik hareketlerinde büyük ölçüde Aydınlanma Çağı'nın ürünlerinin etkisi olmuştur. Bu çağın dilimize çevrilen bazı yapıtları, düşünce ve siyaset alanındaki yenileşmeye öncülük etmiştir.

BayKahin